Kazoku

Masahisa Fukase

Kazoku

เขียน : ฆนัท นิ่มวิจิตร

22 Nov 2020

ลมหนาวอ่อนๆ ที่พัดโบกมาผ่านหน้าร้านถ่ายรูปเล็กๆ แห่งหนึ่งในเมืองเล็กๆ บนเกาะทางเหนือสุดของญี่ปุ่น อาจจะสร้างความเหน็บหนาวและเหงาเปลี่ยวให้กับผู้คนต่างถิ่นที่เดินผ่านไปผ่านมา แต่สำหรับชายผู้หนึ่งนั้น ลมหนาวนี้ก็อาจจะโอบรับเขาเสมือนอ้อมกอดที่พ่อมอบให้ลูกชายคนโตที่จากบ้านไปไกล

ก่อนที่เขาจะย้ายไปโตเกียว, ใช้ชีวิต, และกลายเป็นศิลปินและช่างภาพชื่อดังก้องโลกนั้น Masahisa Fukase ในวัยเด็กเคยอาศัยอยู่ในสตูดิโอถ่ายรูปเล็กๆ แห่งที่ว่านี้ เขาเกิดและโตที่นี่ในปีค.ศ. 1934 และในช่วงปีค.ศ. 1971-1989 เขาได้กลับมาบันทึกหนึ่งในผลงานที่เป็นส่วนตัวและสำคัญที่สุดไว้ ซึ่งก็คือภาพชุด Kazoku (家族) ที่แปลว่า ‘ครอบครัว’ นั่นเอง

Photo from Kazoku (家族, Family) (A.D. 1991)

ในฐานะพี่ชายคนโตของครอบครัว พ่อของเขาคาดหวังให้ Fukase รับช่วงต่อธุรกิจร้านถ่ายรูปเล็กๆ นี้ แต่อะไรๆ ก็ไม่เป็นไปตามที่หวัง Fukase ก้าวไปเป็นศิลปินเต็มตัวและไม่เคยหันหลังกลับไปยังจุดกำเนิดอันธรรมดาที่พ่อของเขาคาดหวังไว้ให้อีก จนหลายสิบปีให้หลัง การกลับมาถ่ายรูปสไตล์สตูดิโอถ่ายภาพเล็กๆ แบบนี้จึงเป็นเหมือนเรื่องตลกเสียดสีอย่างนึงที่ Fukase แต่งแต้มเข้าไปในชีวิตและผลงานของเขา Fukase บันทึกโอกาสสำคัญต่างๆ ในครอบครัว ขณะเดียวกันก็เอาหญิงแปลกหน้ามาเปลื้องผ้าอยู่ร่วมภาพด้วย เขาอยากสร้างมุกตลกเล็กๆ ไว้ในภาพถ่ายครอบครัวที่เขามองว่าช่างแสนน่าเบื่อ มันจึงเป็นเหมือนชิ้นงานที่จัดขึ้นเพื่อแสดงความไม่ปกติของทั้งตัวศิลปิน และของการถ่ายรูปครอบครัวแบบเดิมๆ ที่เราคุ้นเคยกันดี

ด้วยแรงบันดาลใจและพลังงานใหม่ที่ได้จากผลงานชุด Kazoku (家族) Fukase ก็ได้สานต่อผลงานของเขาด้วยการบันทึกชีวิตและความทรงจำของบิดาของเขาผ่านงานชุด Memories of Father (A.D. 1971-87) ที่ถ่ายชีวิตธรรมดาแต่ละวันจนไปถึงการเสียชีวิต, งานศพและการเผาศพ Fukase ได้พูดถึงงานชิ้นนี้ของเขาไว้ดังนี้

“ สมาชิกทุกๆ คนในครอบครัวที่รูปพลิกด้านของพวกเขาถูกจับเอาไว้บนแผ่นฟิล์มในกล้องของผมจะต้องตายสักวันหนึ่ง กล้องได้จับพวกเขาไว้และในชั่วขณะนั้นเองกล้องก็กลายเป็นเครื่องมือบันทึกความตาย ”

ในปีค.ศ. 1989 ครอบครัวของ Fukase ก็ได้แยกย้ายกันไปคนละทิศ พ่อของเขาเสียชีวิตลงเมื่อสองปีก่อนหน้า, แม่ของเขาไปอยู่บ้านพักคนชรา, น้องชายเขาหย่ากับภรรยา และสตูดิโอถ่ายรูปที่เคยทำกิจการมายาวนาน 80 ปี ก็ต้องปิดตัวลงไปพร้อมๆ กับการเสร็จสิ้นงานชุดที่เขาเริ่มต้นขึ้นเมื่อ 18 ปีที่แล้ว และด้วยการบันทึกภาพของทุกคนไว้ Fukase ก็เหมือนได้สร้างหมุดหมายแห่งการมีตัวตนของสมาชิกครอบครัว เป็นเหมือนการบอกว่า ‘ครั้งนึง พวกเขาเคยอยู่ที่นี่ และเคยเป็นแบบนี้’